Wywłaszczenie to pozbawienie albo ograniczenie prawa własności lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. Odbywa się w drodze decyzji administracyjnej. Nieruchomość może być wywłaszczona na rzecz Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego.
Wywłaszczenie a prawo własności
Ochrona prawa własności zagwarantowana jest w konstytucji, jednak w niektórych przypadkach dopuszczalne jest jego ograniczenie, a nawet uchylenie. Wywłaszczenia dokonuje się, gdy jest to niezbędne dla realizacji celu publicznego. Właścicielowi nieruchomości przysługuje wówczas odszkodowanie. Ważne przy tym, aby cel publiczny nie mógł być zrealizowany w inny sposób, niż przez pozbawienie lub ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogły być nabyte w drodze umowy. Wywłaszczenie może objąć wyłącznie grunty położone na obszarach, które zgodnie z planem zagospodarowania miejscowego przeznaczone są na cele publiczne, albo nieruchomość, w stosunku do której wydano decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Organem właściwym w sprawach wywłaszczenia jest starosta.
Wywłaszczyć można całą nieruchomość lub jej część. W sytuacji, gdy wywłaszczona będzie tylko część, przez co pozostały obszar nie będzie się nadawał do prawidłowego wykorzystania jak dotychczas, właściciel wywłaszczonej nieruchomości może żądać nabycia przez organ dokonujący wywłaszczenia pozostałej części w drodze umowy.
Jak przebiega wywłaszczenie?
Przed dokonaniem wywłaszczenia, zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce nieruchomościami, należy przeprowadzić rokowania o nabycie, w drodze umowy, praw do nieruchomości. Rokowania prowadzone są między właścicielem nieruchomości, a starostą, pełniącym zadania z zakresu administracji rządowej. W przypadku wywłaszczenia nieruchomości na rzecz jednostki samorządu terytorialnego, rokowania w imieniu organu prowadzi wójt, burmistrz lub prezydent miasta, zarząd powiatu lub zarząd województwa.
Rokowania są nieformalnymi negocjacjami, nierodzącymi skutków prawnych, których celem jest ustalenie najważniejszych postanowień umowy. Jeśli strony osiągną porozumienie w zakresie tych postanowień, wówczas dochodzi do zawarcia umowy. Celem rokowań jest polubowne dojście do porozumienia między właścicielem nieruchomości, a organami administracji. Przedstawiciele administracji rządowej lub samorządowej powinni zaproponować właścicielowi nieruchomości taką cenę, aby nie było konieczne wszczynanie postępowania wywłaszczeniowego.
Można więc wskazać następujące etapy wywłaszczenia:
- rokowania,
- postępowanie wywłaszczeniowe,
- rozprawa administracyjna,
- decyzja o wywłaszczeniu,
- moment wywłaszczenia,
- zwrot nieruchomości.
Bez wcześniej przeprowadzonych rokowań nie można wszczynać postępowania wywłaszczeniowego. W takim przypadku wywłaszczenie będzie bowiem bezprawne.